Pensioenfondsen nemen te weinig risico

Pensioenfondsen moeten meer risico nemen bij hun beleggingsbeleid. Als ze dat niet doen, zal het steeds moeilijker worden de vergrijzende wereldbevolking een fatsoenlijk pensioen te bieden. Dat zegt beleggingsstrateeg Supriya Menon van Pictet Asset Management in het rapport The Age of Risk.

Menon geeft het voorbeeld van China waar de gemiddelde leeftijd sinds 1960 met 33 jaar is toegenomen. Japan heeft de oudste bevolking ter wereld met een levensverwachting van 84 jaar. In Nederland ligt die bij ongeveer 82. Maar dat is allemaal nog niks vergeleken bij de toekomst.

Op naar de 100

Menon gaat ervan uit dat een kind dat nu geboren wordt een levensverwachting heeft die veertien jaar boven die van een nu vijftigjarige ligt, wat voor de pensioenvoorziening een enorm probleem schept. Mensen werken weliswaar langer, maar niet lang genoeg om het aantal niet gewerkte jaren te compenseren.

Aangezien de rekeningen wel gewoon betaald moeten worden, betekent dat dus dat mensen of meer moeten sparen voor hun pensioen, of een hoger rendement moeten halen.

Doelrendement

Menon heeft uitgerekend dat een gemiddeld rendement van ruim 7% nodig is om de huidige welvaart voor ouderen te behouden, wat zeker niet onmogelijk is. Het betekent alleen wel dat pensioenfondsen hun beleggingsbeleid moeten wijzigen.

"Een gemiddeld rendement van ruim 7% is nodig om de huidige welvaart voor ouderen te behouden"

Nu zijn pensioenfondsen over het algemeen nog vrij conservatief en voorzichtig. Ze zitten voornamelijk in (veilige) staatsobligaties die op de lange termijn niet veel meer dan 3% opleveren. Pensioenfondsen met meer dan 35% in aandelen zijn zelden, ook in Nederland. En toch moet de wereld daar wel naar toe, meent Menon.

50-30-20

Menon: “Om een pensioen van 50% van het laatstverdiende salaris veilig te stellen moet iemand die vandaag 30 jaar oud is, een jaarlijks rendement van minimaal 5,3% op zijn pensioenpot behalen. Dat is 2% meer dan de huidige gemiddelde portefeuille-indeling haalt. Om genoeg rendement te behalen, zullen pensioenfondsen daarom meer in risicovolle producten moeten beleggen.”

De ideale mix ligt bij 50% aandelen, 30% obligaties en 20% alternatives (vastgoed, hedgefunds, infrastructuur). Een van de weinige pensioenfondsen die dit haalt is het Noorse staatsfonds Norges Bank Investment Management dat na een lange politieke strijd in 2007 het recht kreeg de aandelenportefeuille uit te breiden van 40% naar 60%.

En met succes want de rendementen van dit fonds waren de voorbije jaren excellent met 13,7%  in 2017 en 6,9% in 2016.

Strenge Nederlandse regels

Nederlandse fondsen halen dit hoge perentage aandelen bij lange na niet, en de kans is klein dat dit snel verandert. Dat heeft onder andere te maken met de strenge regels die De Nederlandsche Bank hanteert voor pensioenfondsen.

Kort door de bocht geldt in Nederland dat hoe hoger de dekkingsgraad van een fonds des te meer risico mag het nemen. Zakt de dekkingsgraad voor langere tijd onder de kritische grens van 104,3 dan moeten er maatregelen genomen worden.

Dat betekent kortingen op de pensioenen of hogere premies. De fondsen worden bovendien vaak verplicht het risicoprofiel naar beneden bij te stellen wat in de regel betekent minder aandelen en meer obligaties. Precies dit gebeurde ook gedurende de kredietcrisis.

Pictet is van mening dat dit de foute weg is. Koersschommelingen horen nou eenmaal bij de markt. Pensioenfondsen moeten niet schrikken als de dekkingsgraad een keer daalt, net zo min als dat ze zich rijk moeten rekenen wanneer deze heel hoog is, een situatie die Nederland kent uit de jaren negentig toen de pensioenkassen vol zaten door hoge rendementen op aandelen en obligaties.

Redelijke rendementen

Het is overigens niet zo dat Nederlandse pensioenfondsen het de afgelopen jaren slecht hebben gedaan. De grootste pensioenbeheerder van Nederland APG zat bijvoorbeeld vorig jaar op een keurig rendement van rond de 7%.

Er is alleen wel iets geks aan de hand. De dekkingsgraden zijn namelijk nog altijd erg laag. Niet voor niets kopte De Telegraaf onlangs Troebele toekomst voor pensioen. Vier van de vijf grootste pensioenfondsen blijken ondanks redelijke rendementen momenteel onder de kritische grens van 104,3 te zitten. Alleen BPF Bouw zit er ruim boven.

"Vier van de vijf grootste pensioenfondsen blijken ondanks redelijke rendementen momenteel onder de kritische grens van 104,3 te zitten"

Toch lage dekkingsgraad

Hoe is dat mogelijk? Dat heeft veel te maken met de berekening van de dekkingsgraad. Over het algemeen bereken je die door de actuele waarde van de beleggingen te delen door de contante waarde van de pensioenverplichtingen. Voor de actuele waarde van de beleggingen wordt de marktwaarde gebruikt, wat voor weinig interpretatie vatbaar is, maar bij de contante waarde is dat een ander verhaal.

Daarbij speelt in Nederland de rentecurve een belangrijke rol. Hoe lager de rente, hoe lager de verwachte rendementen in de toekomst, zo redeneren toezichthouders. Dus moet er meer geld op de balans staan om aan toekomstige verplichtingen te voldoen.

Sommige mensen vinden deze redenatie hopeloos achterhaald. Zo schreven de economen Bernard van Praag en Han de Jong in een opiniestuk in NRC Handelsblad vorig jaar dat DNB zich arm rekent met onze pensioenen. Ook zij vinden dat pensioenfondsen best wat moediger mogen zijn, en niet telkens in een kramp moeten schieten als de dekkingsgraad daalt, net als Pictet AM dus.

Groeiaandelen en EM

Stel dat de politiek en de pensioenfondsen daar naar luisteren. Wat voor effecten heeft dat dan op de beurs? Menon denkt hele grote. Pensioenfondsen behoren tot de machtigste beleggers ter wereld. Zij kunnen markten en aandelen met hun massa in beweging zetten. Ze kunnen zelfs hele regio's beïnvloeden. 

Zo denkt Menon dat de aandelenbeurzen in Japan en de eurozone het door de vergrijzing en gewijzigde beleggingsstrategie van pensioenfondsen slechter zullen doen dan emerging markets met hun relatief jonge bevolking en hoge groei.

Menon denkt verder dat groeiaandelen en aandelen met een historisch gezien hoog dividend zullen profiteren. Staatsobligaties kunnen daarentegen de wind van voren krijgen als pensioenfondsen hier minder in gaan beleggen.

"Groeiaandelen en aandelen met een historisch gezien hoog dividend zullen profiteren"