Het brein en financiële beslissingen

Door drie verschillende disciplines - economie, psychologie en neurologie - met elkaar te mengen is ons inzicht in hoe we financiële beslissingen nemen enorm toegenomen. Onderzoekers op deze drie gebieden hebben gezamenlijk ons begrip van behavioural finance vergroot en ondertussen nieuwe onderzoeksniches gevonden.

Neurofinance is zo'n niche - met tools en ervaringen uit de neurologie wordt onderzocht wat de relatie is tussen hersenactiviteit en financiële besluitvorming. De klassieke financiële theorie baseerde zich op de aanname dat beleggers altijd volledig rationeel waren. Maar dit model gaf in veel gevallen geen uitleg voor de ongebruikelijke koersschommelingen op de financiële markten. Het uitgangspunt van behavioural finance is dat beleggers in de praktijk niet altijd zo rationeel zijn - een conclusie die met neurologische experimenten is onderbouwd.

Economen zijn het er over eens dat beleggers slechts een beperkte rationaliteit hebben. Dit houdt in dat de rationaliteit van de belegger beperkt wordt door de informatie die hij tot zijn beschikking heeft, de cognitieve vaardigheid van zijn hersenen om een besluit te nemen (en de complexiteit van het te nemen besluit) en de hoeveelheid tijd die hij daarvoor heeft. Gezien deze beperkingen kan het haast niet anders dan dat ons brein de kortste weg neemt.

Veranderende risicobereidheid

Met behulp van experimenten op het gebied van neurofinance krijgen onderzoekers een beter inzicht in de manier waarop verschillende delen van de hersenen betrokken zijn bij verschillende taken. In 2005 maakten Camelia Kuhnen en Brian Knutson met behulp van functionele beeldvorming een scan van de hersenen van mensen die een financieel besluit moesten nemen over twee aandelen en één obligatie (1).

Uit dit onderzoek bleek dat bepaalde delen van de hersenen (vooral de nucleus accumbens) geactiveerd worden wanneer er een beloning in het verschiet ligt (in dit geval een beleggingswinst), terwijl andere delen van de hersenen (in het bijzonder de insula) reageren op een negatieve stimulans zoals pijn (beleggingsverlies).

Deze manier van beeldvorming is ook gebruikt om het idee te onderbouwen dat financiële besluiten vaak op emotionele basis worden genomen. Onderzoek wijst uit dat de keuzes die mensen maken beïnvloed worden door eerdere ervaringen en dat vaak de gebaande paden gevolgd worden. Ook blijkt dat na een aantal rondes van winst en verlies de risicobereidheid verandert. Dit blijkt uit de toegenomen activiteit bij processen die de gemoedstoestand beïnvloeden en de verminderde activiteit bij processen die van invloed zijn op overleg en reflectie.

Gelukkig zijn betekent meer risico

Bij een ander experiment door Trujillo en Knutson kregen de deelnemers foto's te zien met een gelukkig, angstig of boos gezicht. Bij deelnemers die een gelukkig gezicht te zien kregen was de risicobereidheid tot wel 30% hoger. Deelnemers die een boos of angstig gezicht te zien kregen kozen vaker voor de veilige optie (2). Dit zijn verrassende resultaten waaruit blijkt dat onze emotionele staat een veel grotere invloed heeft op financiële besluiten dan velen van ons zouden willen toegeven.

In het echte leven krijgen we geen informatie over de gevolgen van onze eventuele keuzes, en dat is waarschijnlijk maar goed ook. Maar in de financiële wereld is dat anders. Daar is informatie niet alleen bekend maar ook voor iedereen toegankelijk - de beleggingen die we hadden kunnen doen, staren ons aan vanaf de financiële pagina's. Kijk eens wat een winst we hadden kunnen maken!

We weten dat de prefrontale cortex een gebied in de hersenen is dat onze keuzes evalueert, en de invloed van deze keuzes kunnen voor krachtige emoties zorgen. Neurobioloog Antonio Damasio heeft verschillende onderzoeken gedaan naar de relatie tussen onze besluitvorming en de verschillende emotionele processen in het brein.

Spijt blijft hangen

Damasio ontdekte dat er een verschil in hersenactiviteit zit tussen bijvoorbeeld spijt en teleurstelling. Spijt is een emotie die we voelen als we een vergelijking kunnen maken tussen wat we hebben bereikt en wat we hebben kunnen bereiken. Teleurstelling is anders; dat is de emotie die we voelen wanneer we ongelukkig zijn met het resultaat dat we hebben behaald zonder dat we echt weten wat er zou zijn gebeurd als we anders hadden gehandeld. Een gevoel van spijt blijft langer hangen.

Een interessante conclusie was dat alleen spijt voor grote activiteit in de orbitofrontale cortex zorgt. En de hoeveelheid neurale activiteit verbonden aan spijt hangt af van het verschil tussen de verkregen winst en de niet verkregen winst. Dus als u belegd hebt in het ene aandeel en het andere aandeel stijgt, dan ervaart u een gevoel van spijt dat gelijk staat aan de extra winst die de andere keuze zou hebben opgeleverd.

Wat vertelt ons dit nu? U kunt zeggen dat het tot de menselijke aard behoort om spijt te voelen. Dat is zo - en misschien zijn er nog geen grote fouten gemaakt... tot nu toe dan. Maar wat u daarna gaat doen, bepaalt of u in die veelvoorkomende, gedragsgerelateerde beleggingsval trapt.
Zwelgt u in het gevoel van spijt en verkoopt u de belegging waar u zo lang over hebt nagedacht al na een paar maanden, om daarna in een andere belegging te stappen die volgens u veel beter gepresteerd heeft?

Impulsen in bedwang houden

Het doel is toch om een goed rendement te realiseren binnen een redelijke tijdshorizon? Het schip verlaten wanneer een andere optie het beter lijkt te doen, zal er vrijwel zeker voor zorgen dat u na aftrek van de handelskosten onder de maat presteert. Een dergelijke strategie, waarbij u spijt probeert te voorkomen, is gedoemd te mislukken en te vergelijken met een hond die achter zijn eigen staart aanrent.

Discipline en geduld: dat is wat u in deze fase nodig hebt - niet uzelf achteraf bekritiseren of de weg van de minste weerstand kiezen. Het kost tijd voordat een goed besluit uiteindelijk een uitstekend besluit blijkt te zijn. Neurofinance draagt zeker bij aan ons inzicht in de werking van het brein bij besluitvorming, maar voor succesvol beleggen is duidelijk nog veel meer nodig.

Zoals Warren Buffett zei: "Succesvol beleggen heeft niets te maken met IQ. Wanneer je over gewone intelligentie beschikt, moet je alleen nog die impulsen in bedwang weten te houden waardoor andere mensen in de problemen komen."

1. Kuhnen, Camelia M., en Knutson, Brian (2005). The Neural Basis of Financial Risk Taking, Neuron Vol 47, 763-770, september 2005.
2. Trujillo, J., B. Knutson, M. P. Paulus, P. Winkielman (2006). Taking Gambles at Face Value: Effects of Emotional Expressions on Risky Decisions. Working paper.