Stress? Brein in hogere versnelling

Volatiliteit is onlosmakelijk verbonden met aandelenmarkten en steekt van tijd tot tijd de kop op. Na een lange opgaande markt is het wachten op correcties. Sterker nog, het zijn vaak gezonde pauzes die de basis leggen voor de volgende opleving. Door bekende vormen van gedragsbias, zoals kuddegedrag en verliesaversie, worden veel beleggers er echter toe aangezet emotioneel te reageren. Daarbij maken ze ondoordachte beleggingskeuzes die het creëren van portefeuillewaarde op lange termijn onderuit kunnen halen.

In tijden van volatiliteit en een zwakke markt, voelt een flink aantal beleggers een krachtige drang om te doen wat anderen ook doen en brengen ze hun allocatie aan aandelenmarkten terug. Over het algemeen is dit onverstandig – vooral als de correctie een tussentijdse correctie in een bullmarkt betreft, zoals veel commentatoren de recente volatiliteit in de aandelenmarkten hebben gekarakteriseerd.

In dit geval is het onverstandig omdat het een tijdelijk verlies met zich kan meebrengen, maar ook het risico in zich bergt een opleving of herstel van de aandelenkoersen mis te lopen. Beleggers doen er beter aan de emotionele verleiding te weerstaan om tijdens een zwakke markt te verkopen of te proberen markttiming toe te passen. Door opluchtingsrally’s mis te lopen kan het langetermijnrendement ernstig worden geschaad.

Overigens grijpen veel succesvolle beleggers lukrake marktvolatiliteit juist aan om met korting kwaliteitsaandelen te kopen tijdens massale, sentimentgedreven verkoopgolven.

In zijn baanbrekende werk The Intelligent Investor (1949) introduceerde Benjamin Graham de analogie van ‘Mister Market’ om te laten zien hoe volatiliteit de beste vriend of grootste vijand van een belegger kan zijn. Mister Market is een denkbeeldige zakenrelatie, die elke dag aanbiedt aandelen met je te kopen en te verkopen. Op sommige dagen is hij manisch en laaiend enthousiast over bepaalde bedrijven en geeft hij zeer hoge koersen af. Op andere dagen wordt hij depressief en is hij bereid kwaliteitsaandelen voor een schijntje van de hand te doen.

Het punt van Ben Graham is dat de sterk wisselende visies van Mister Market iemands handelingen niet mogen bepalen. Soms kan de irrationaliteit van de markt een flinke korting op de aandelenkoersen betekenen ten opzichte van hun intrinsieke waarde. Periodiek beleggen tijdens economische en beleggingscycli inclusief perioden van volatiliteit – beter bekend als cost averaging – is een beproefde manier om van dergelijke perioden te profiteren.

Schakelen tussen systeem 1 en 2
Een andere mogelijkheid is dat actieve tactische beleggers speuren naar koopjes die door de markt onterecht te laag zijn geprijsd. Ben Grahams observaties over Mister Market waren hun tijd ver vooruit en hebben mede de basis gelegd voor de ontwikkeling van behavioural finance enkele tientallen jaren later. Met instrumenten geleend uit de psychologie, hebben gedragstheoretici als Daniel Kahneman onomstotelijk aangetoond dat beleggers in de praktijk verre van rationeel zijn.

Sterker nog, uit experimenten blijkt steevast dat wanneer beleggers te maken krijgen met ingewikkelde situaties en onzekerheid, ze terugvallen op vuistregels of versnelde besluitvorming. Psychologisch en neurowetenschappelijk onderzoek geeft aan dat onze hersenen twee cognitieve besluitvormingssystemen kennen: snel denken volgens systeem 1 (ook wel het x-systeem genoemd, van reflexief) en traag denken volgens systeem 2 (ook bekend als het c-systeem, van reflectief).

Systeem 1 is automatisch en vaak onbewust. Het reageert zo snel mogelijk op de omgeving, vooral in tijden van gevaar. Het is evolutionair gezien het oudere deel van onze hersenen dat de vecht- of vluchtreactie regelt. Systeem 2 wordt ingeschakeld voor lastige problemen waarvoor berekening en afweging noodzakelijk zijn. Dit is vanuit evolutionair oogpunt het meer recente deel van onze hersenen.

Het grote probleem is dat beleggers in tijden van stress en onzekerheid vaak terugvallen op het automatische, door emoties beïnvloede systeem 1 in plaats van het beschouwelijke en rationele systeem 2 te gebruiken.

In tijden van marktstress beginnen er twee belangrijke vormen van gedragsbias mee te spelen: kuddegedrag en verliesaversie. De drang om hetzelfde te doen als anderen is een zeer krachtige neiging in het menselijk gedrag, die heeft bijgedragen aan de sociale ontwikkeling. Bij het beleggen is deze drang is echter niet altijd even handig. Een van de kwalijkste gevolgen van kuddegedrag bij beleggen is dat beleggers uiteindelijk kopen wanneer de koersen hoog zijn en verkopen op het moment dat de koersen laag zijn.

Dit staat bekend als ‘chasing the market’ (de markt najagen) en is een afschuwelijke beleggingsstrategie. In werkelijkheid is het beter het tegenovergestelde te doen: kopen wanneer anderen angstig zijn en de koersen laag, en verkopen wanneer anderen gretig zijn en de koersen hoog. Echt goede beleggers, zoals Sir John Templeton, hadden altijd al door dat je juist moest afwijken van de kudde om de markt te verslaan. Het probleem is dat tegen de kudde ingaan voor de meesten van ons zeer ongemakkelijk aanvoelt – we moeten onze emoties bedwingen.

Verliesaversie
Verliesaversie is een van de belangrijkste vormen van gedragsbias die van invloed is op beleggen. Uit experimenten blijkt dat mensen bij gokken kiezen voor veiligheid als er winst mee is gemoeid, maar kiezen voor risico nemen bij gokjes die mogelijk een verlies met zich meebrengen. Dit is terug te voeren op een diepgewortelde gedragsbias van mensen om (financiële of emotionele) verliezen te vermijden. Uit experimenten blijkt dat we de pijn van een verlies bijna twee keer zo sterk voelen als het geluk van een winst.

In tijden van onzekerheid – wanneer markten dalen en iedereen lijkt te verkopen – kan een combinatie van deze twee vormen van gedragsbias op veel beleggers een uitgesproken emotioneel effect hebben. Gezamenlijk kunnen ze beleggers doen zwichten (systeem 1 neemt de beslissing) zodat die op het verkeerde moment en om de verkeerde redenen verkopen. Aandelenkoersen worden uiteindelijk bepaald door fundamentele economische factoren, zoals bedrijfswinsten, en niet door het kortetermijnsentiment.

Over lange perioden gezien hebben aandelen aanzienlijk beter gepresteerd dan andere typen beleggingen. Ook zijn ze de inflatie ruimschoots voorgebleven. Al zijn aandelenmarkten historisch gezien volatieler dan andere beleggingscategorieën, langetermijnbeleggers zijn voor deze extra volatiliteit beloond met hogere rendementen. Daarom moeten beleggers hun beleggingsplannen voor de lange termijn niet laten doorkruisen door volatiliteit op de korte termijn. In plaats daarvan is het belangrijk te beseffen dat er in tijden van volatiliteit vormen van gedragsbias spelen.

Belegger is zijn ergste vijand
Dit ondersteunt de beroemde opmerking van belegger Benjamin Graham dat beleggers zelf hun grootste vijand zijn. Ondertussen zijn al die pogingen om tijdens dergelijke perioden tijdig in en uit te stappen vaak enkel een recept voor hogere transactiekosten en lagere cumulatieve rendementen. Gelet op het volatiele karakter van de aandelenmarkt is het voor veel beleggers zinvol een periodiek beleggingsplan te volgen – elke maand of drie maanden een bepaald bedrag inleggen en periodiek de gehele portefeuille tegen het licht houden.

Dankzij deze strategie van maandelijkse cost averaging ('middelen') kunnen beleggers hun gemiddelde kosten voor het kopen van aandelen omlaag brengen. Maar belangrijker nog is dat het ook helpt om de emotie uit beleggen te halen. Hierdoor zijn beleggers minder geneigd in paniek ondoordachte koop- en verkoopbeslissingen te nemen, op grond van de stemmingswisselingen van Mister Market.