Kunnen banken zichzelf redden?

Nu de verwikkelingen van de Griekse tragedie dagelijks voorpaginanieuws zijn, richten veel beleggers en beleidsmakers zich steeds meer op de mondiale bankensector. Hoeveel Griekse posities hebben de banken in hun boeken staan? Wat is hun financiële soliditeit? Kunnen zij een Grieks bankroet – of nog erger – aan? Hebben zij lessen getrokken uit de crisis van 2008?

Dat zijn belangrijke vragen – niet alleen voor een inschatting van de potentiële systeemrisico’s, maar ook om te zien of de banken nog als smeermiddel kunnen fungeren om de economie weer op gang te krijgen door goedkoop krediet te verschaffen aan ondernemingen en consumenten. Voor een goede inschatting van de mogelijke dreiging van een wereldwijde bankencrisis moeten we een nadere blik werpen op de balansen van banken en op mogelijke aanvullende financieringsbronnen.

Kort gesteld zien de banken zich voor twee belangrijke problemen gesteld:

• blootstelling aan staatsschuldtitels van perifere landen en
• (beperkte) beschikbaarheid van financieringsbronnen.

Banken kunnen rechtstreeks blootgesteld zijn aan perifere staatsobligaties of indirect door blootstelling aan andere banken met grote posities in perifere staatsobligaties, en zij lopen het risico van forse afschrijvingen op deze leningen. Daarnaast hangt de banken een dreigende recessie boven het hoofd waardoor zij te maken kunnen krijgen met een groter aantal slechte leningen in zowel hun zakelijke als particuliere kredietportefeuille.

Bevroren smeermiddel
Door zijn verstrekkende en complexe onderlinge verbindingen heeft het bankwezen veel weg van een kaartenhuis: als er één bank omvalt zou het hele bouwsel van banken kunnen ineenstorten. Daarom leidt een gebrek aan transparantie over de posities in staatsobligaties tot een geringer vertrouwen tussen de banken, wat weer leidt tot probleem nummer twee: de beschikbaarheid van financieringsmiddelen. Financiering is tegenwoordig schaars, nu senior schulden niet langer op de kapitaalmarkt verkrijgbaar zijn, maar alleen in de vorm van gedekte obligaties (‘covered bonds’: senior obligaties met onderpand).

Interbancaire deposito’s worden steeds duurder, als ze al verkrijgbaar zijn. En ook de kosten van het aantrekken en aanhouden van particuliere deposito’s stijgen. De ECB erkent dit financieringsprobleem en stelt zich beschikbaar om de banken zo nodig liquiditeit te verschaffen, maar ook daar zit een prijskaartje aan vast. De winst-en-verliesrekening van de banken komt zo onder druk, als gevolg van hogere financieringskosten en de verplichting om een hogere reserve in te bouwen voor verlies op leningen ter dekking van potentiële verliezen als gevolg van de afnemende kwaliteit van vermogenstitels.

Dit heeft zijn weerslag op het garantievermogen van de banken. Sinds de reddingsoperaties van 2008 en 2009 staan banken onder toenemende druk om hun vermogensniveau op te vijzelen en daarmee het risico te verlagen dat overheden hen in de toekomst met nieuwe kapitaalinjecties te hulp moeten schieten. Echter, de groei van het eigen vermogen wordt nu vertraagd door afboekingen op staatspapieren en een lager dan verwachte ingehouden winst. Nu de uitgifte van nieuw aandelenkapitaal of achtergestelde schulden op de kapitaalmarkt niet langer mogelijk is, hebben banken nog maar een paar mogelijkheden om aan de toegenomen kapitaaleisen van de toezichthoudende instanties te voldoen.

Wat banken gaan doen
Wij verwachten dat bij de overheid aankloppen voor kapitaalsteun voor bankdirecties de minst geprefereerde optie zal zijn. De banken hebben de in 2008/2009 ontvangen steungelden nog maar recent (grotendeels) terugbetaald, en hebben er geen behoefte aan alweer negatief in het nieuws te komen, aan publiek toezicht onderworpen te worden en de politiek mede te laten beslissen over het reilen en zeilen van de bank, zoals het beloningssysteem. Wij verwachten daarom dat de banken het volgende doen:

• terugschroeven van de kredietverlening,
• verhogen van de marges op kredietverlening,
• terugdringen van de kosten, afbouwen van het risico op de balans,
• en waar mogelijk hun klanten naar de kapitaalmarkten voor schuldpapier doorschuiven.

Het gevolg is dat banken een ‘bevroren smeermiddel’ worden, waar vooral kleine en middelgrote ondernemingen en consumenten last van zullen hebben. Voor grotere ondernemingen die toegang hebben tot de kapitaalmarkt zijn de gevolgen veel kleiner, omdat zij obligaties kunnen uitgeven om geld aan te trekken (hoewel op dit moment vanwege de hoge marktvolatiliteit alleen de sterkste bedrijven nieuwe schuldtitels kunnen uitgeven). Vanwege de aanhoudende monetaire stimulering zijn de kosten van vreemd vermogen zeer laag, maar de keerzijde is dat dit kapitaal alleen voor grotere ondernemingen verkrijgbaar is.

Japan-scenario
Deze ondernemingen kunnen het in het huidige lastige economische klimaat nog steeds goed presteren. Maar we hoeven niet op banken rekenen om de economische groei te stimuleren door goedkoop krediet te verschaffen aan kleine en middelgrote ondernemingen en consumenten. Dat is niet in hun belang. De beste manier om de hedendaagse economie te stimuleren is via prikkels van overheidswege zoals fiscale tegemoetkomingen, subsidies, investeringsprogramma’s etc.

In plaats daarvan ligt de nadruk bij overheden echter op bezuinigingen en niet op uitgaven. Dit alles leidt tot een nogal sombere conclusie betreffende de totale economie: langere tijd lage groei of zelfs nulgroei, totdat de met schuld gefinancierde economische zeepbel helemaal leeggelopen is. Een dergelijke ‘Japanse’ omgeving biedt slechts weinig beleggingskansen. Bedrijfsobligaties zouden één mogelijkheid kunnen zijn. Ter indicatie: de creditspreads van Japanse bedrijven zijn veruit de laagste in de wereld!