Idealistisch toezicht verdient kans

Doordat financieel toezicht meer een taak van Europa wordt, vreest oud-AFM-bestuurder Theodor Kockelkoren dat het systeemdenken gaat overheersen en er geen plek meer zal zijn voor idealistische toezichthouders.

Met de Brexit is Nederland bovendien een Europese bondgenoot kwijtgeraakt die vindt dat toezicht meer is dan alleen kijken of regels worden nageleefd.

In zijn onlangs verschenen boek Toezicht als Beroep stelt oud AFM-bestuurder Theodor Kockelkoren dat toezicht zonder idealen verzandt in nutteloze bureaucratie, omdat ‘iedereen stopt met nadenken’.  

Het Nederlandse toezicht heeft verwantschap met het Britse model. Dat doet het ergste vrezen voor de toekomst.

“Het Britse geïntegreerde toezicht is enkele jaren na de financiële crisis gesplitst naar Nederlands model: eerlijkheid is bij de Financial Service Authority ondergebracht en veiligheid bij de Bank of England. Toezicht wordt in toenemende mate een Europese zaak. Dat heeft voordelen omdat financiële markten niet bij landsgrenzen ophouden. Veel Europese landen kijken echter op een meer instrumentele manier naar toezicht."

"Bovendien is Europese regelgeving vaak sectoraal geregeld, wat hinderlijk is voor Nederland. In aanloop naar Mifid II is er echter ruimte om het Nederlandse functionele toezicht voor het voetlicht te brengen.”

De aandelenlease-affaire begin deze eeuw gold als omslagpunt voor de financiële sector: het moest echt anders.

“De impact van de aandelenlease-affaire was minder krachtig dan de woekerpolisaffaire, maar het was een belangrijke energiebron om de politiek te overtuigen dat er iets moest veranderen. De scheidslijn tussen banken en verzekeraars vervaagde. De drie sectorale toezichthouders hadden wel het perspectief, maar niet het wettelijk mandaat om op te treden. De toekomstbestendigheid van het toezicht stond onder druk. In 2002 is daarom gekozen voor functioneel in plaats van sectoraal toezicht, en voor twee toezichthouders. De AFM bewaakt de eerlijkheid en DNB de veiligheid.”

Een deel van Den Haag vindt onafhankelijk toezicht maar lastig, is te lezen tussen de regels door.

“Dat sommige politici de toezichthouder het liefste kort wil houden, ondermijnt de effectiviteit van het door Den Haag geïnstalleerde toezicht. Dat de AFM zich bemoeide met tophypotheken vond Den Haag bijvoorbeeld destijds vervelend. De onafhankelijkheid van de AFM is overigens niet absoluut.”

Financiële dienstverleners kijken praktisch naar regels en voorschriften. Zodra ze er zijn, stopt het gemopper. Wat kun je met die kennis als toezichthouder?

“De helft van de financiële instellingen wil zo concreet en duidelijk mogelijk instructies krijgen. Een toezichthouder kan kant-en-klare recepten uitschrijven, maar de werkelijkheid verandert in de financiële sector voortdurend. Bovendien wordt de eigen verantwoordelijk uitgehold van een financiële instelling om na te denken over eerlijke dienstverlening en/of producten. Het gesprek daarover moet niet uit de weg worden gegaan."

Gekeken naar de groei van de afdelingen legal & compliance staat dat gesprek niet hoog op de agenda.

"Te vaak kijkt het topmanagement van een bedrijf naar regels als een noodzakelijk kwaad in plaats van strategische waarde erin te zien. Dat zorgt voor gehakketak van juristen met de toezichthouder over hoe regels moeten worden toegepast. Soms is dat nodig, maar het vraagt erg veel energie. Daarnaast voelen instellingen zich dan vaak de speelbal van de toezichthouder, en hebben ze het idee dat ze onvoldoende in staat zijn om hun toekomst te plannen. Een oog voor het publieke belang en een proactieve houding ten opzichte van regulering geven uiteindelijk ondernemingen meer grip op hun toekomst.”

Het boek geeft financiële instellingen een belangrijke tip: procederen tegen de AFM loont.

"Het zou raar zijn als het niet zo was. De mening van de toezichthouder is niet het laatste woord. Meestal spannen financiële partijen die hun eigen doelstellingen doordrijven een zaak aan tegen de AFM. Zoals in het verleden teakhoutfondsen, die het onterecht vonden dat hun vergunning was afgewezen.”

Frustreert het dat door de AFM heengezonden bestuurders soms wild van zich afslaan in de media, terwijl de motivatie van de toezichthouder geheim moet blijven?

"Het wegsturen van een bestuurder als hij of zij niet door de AFM-toetsing op betrouwbaarheid en geschiktheid komt, gebeurt dat om de eerlijkheid en veiligheid van een bedrijf te waarborgen. Deze besluiten zijn vertrouwelijk vooral om de belangen van de individuele bestuurder niet onnodig te beschadigen. De instelling waar het verkeerd is gegaan, kan een boete worden opgelegd, waarvan de motivatie wel openbaar wordt gemaakt. In sommige gevallen legt de buitenwereld een verband tussen het vertrek van een bestuurder en het beboeten van een instelling.”

Kockelkoren werkte van 2002 tot als bestuurder bij de Autoriteit Financiële Markten (AFM). Daarvoor werkte hij als adviseur bij McKinsey & Company en studeerde hij elektrotechniek aan de Technische Universiteit Eindhoven. Hij is als adjunct-professor verbonden aan TIAS School for Business and Society in Utrecht.