De druiven zijn zuur

‘Een hongerige vos zag een tros druiven hangen, hoog in een wijnrank. Maar wat de vos ook probeerde, het lukte hem niet de druiven te pakken. Toen de vos wegliep, merkte hij op: “Ik dacht dat die druiven rijp waren, maar nu zie ik dat ze toch zuur zijn!”’

• Aesopus, ‘De vos en de druiven’.

Cognitieve dissonantie is het onaangename gevoel dat ons bekruipt als we twee of meer denkbeelden, opvattingen of emoties hebben die niet goed bij elkaar passen. De mens is geneigd dissonantie uit de weg te gaan. Daarom hebben we een sterke drang om tegenstrijdige denkbeelden weg te redeneren zodat we één harmonieuze visie overhouden. Het probleem is dat we onszelf kunnen misleiden om dat ongemakkelijke gevoel te verkleinen.

We kunnen verhalen of illusies al te eenvoudig voorstellen of ons schuldig maken aan het botweg verwerpen van valide maar tegengestelde opvattingen. Beleggen biedt uiteraard volop ruimte voor innerlijke tegenstrijdigheid. In elke beleggingscategorie of vermogenstitel is er altijd een breed spectrum aan visies, waarvan vele haaks op elkaar staan. Sterker nog, de enorme hoeveelheid informatie die tegenwoordig voorhanden is, betekent ook een aanzienlijk grotere kans dat disharmonie de kop op steekt. Dit maakt het probleem van cognitieve dissonantie urgenter dan ooit. 

Daar komt nog bij dat de financiële crisis ons op onbekend terrein heeft gebracht. De ongekende verruiming van het monetaire beleid en de hoge schuldenlasten hebben bij economen verdeeldheid gezaaid over de noodzaak tot groei tegenover bezuinigingen en de vooruitzichten voor inflatie en deflatie. Binnen behavioural finance staat cognitieve dissonantie aan de basis van allerlei andere vormen van zelfmisleiding, zoals narrative fallacy, confirmation bias, overdreven zelfvertrouwen en de illusie van controle.

Verlies nemen
Door deze vooringenomenheid zijn we niet genegen een verliesgevende positie te verkopen of een positie die er niet meer zo aantrekkelijk uitziet als eerste kritisch te bekijken. Welke praktische alternatieven zijn er dan voor beleggers? Ten eerste kunnen we door zorgvuldig onderzoek en scenarioplanning een beleggingsbeleid en -proces uitstippelen, rekening houdend met verschillende scenario's die we gewicht willen toekennen. Net als bij alle vormen van gedragsbias, biedt het beleggingsproces een belangrijke bescherming.

Ten tweede moeten we onderkennen dat het bij beleggen de moeite loont tegenstrijdige ideeën of visies te onderzoeken en tegen elkaar af te wegen. Door bewust het tegengestelde standpunt in te nemen, kunnen we de kracht van onze aannames toetsen. Als je positief bent ingesteld, neem dan de tijd om je te verdiepen in de negatieve zienswijze en omgekeerd. Beleggers moeten bereid zijn hun emoties nu en dan de baas te blijven door zaken vanuit het tegenovergestelde perspectief te bekijken wanneer de markt te ver in een bepaalde richting doorslaat. Dit ondanks het feit dat het dissonantie versterkt.

Dit betekent tegen de kudde ingaan door winst te nemen wanneer iedereen koopt en waarderingen overtrokken zijn. En het betekent kopen wanneer de kudde verkoopt en aandelen goedkoop zijn. We weten dat beleggingsmarkten, onverenigbare en tegengestelde visies, scenario's en marktpatronen aan de orde van de dag zijn. Dit biedt volop ruimte aan dissonantie. Sterker nog, een succesvolle spreiding van de portefeuille over activa is alleen mogelijk als je open kunt staan voor tegengestelde visies en scenario's, zodat je portefeuille gevoelig is voor groei, maar ook bestand tegen terugval.

Multi-assets
Multi-assetproducten kunnen op eenvoudige en effectieve wijze een oplossing bieden voor tegenstrijdige scenario's en visies. Door te beleggen in een reeks veilige en risicovolle beleggingen met verschillende risico- en beloningskenmerken, kunnen we de dubbele pijn – of ‘buyer’s remorse’ - voorkomen als gevolg van te veel pijlen op één beleggingscategorie richten.

Aandelenmarkten reageren vaak onverwacht. Ook dit kan dissonantie bevorderen. Een voorbeeld hiervan is wanneer aandelenkoersen afwijken van fundamenteel economische factoren. Dit gebeurde tijdens de ‘trash rally’ van 2009. De fundamenteel slechtste, zwaarst getroffen aandelen in de markt – waaronder financiële maatschappijen met veel vreemd vermogen op hun balans – presteerden destijds het beste toen gezamenlijke beleidsmaatregelen werden aangekondigd en het marktsentiment in positieve zin omsloeg.

Dit is onverenigbaar met het idee van de fundamenteel meest aantrekkelijke bedrijven selecteren. We kunnen echter troost putten uit het feit dat deze fasen zeldzaam zijn en de onderliggende economische factoren voor aandelen het uiteindelijk vaak winnen. Op de lange duur zijn het de sterkste bedrijven die een aandelenpremie opleveren. Nogmaals, vasthouden aan de beleggingsfilosofie biedt een waardevolle bescherming tegen niet overeenstemmende opvattingen en emoties. 

Volop ruimte
Kijk ten slotte ook eens naar de enorme monetaire stimuleringsmaatregelen van centrale banken. Onlangs nog verraste de Bank of Japan de markten door bekend te maken de monetaire basis te verdubbelen in het kader van een agressief monetair beleid om de inflatie op 2% te krijgen. Sinds deze bekendmaking is de goudprijs gedaald, terwijl veel beleggers verwachtten dat deze zou stijgen. De twee zaken lijken tegengesteld.

Reageert goud op betere vooruitzichten voor economische groei en uiteindelijk een hogere reële rente? En zo ja, waarom bevinden obligatierendementen zich dan nog altijd op een historisch laag niveau? De ruimte voor dissonantie in de huidige financiële markten is duidelijk. Zo ook de verleiding om al te simpele verklaringen te geven waar we gemakkelijk intuinen. Het ontrafelen van de implicaties vereist continu en gedisciplineerd fundamenteel onderzoek dat relatief weinig beleggers aankunnen. 

Literatuur

• 1 Festinger, L. (1985. (voor het eerste gepubliceerd in 1957)), ‘A theory of cognitive dissonance’, Stanford, CA: Stanford University Press; Festinger, L., & Carlsmith, J.M. (1959), ‘Cognitive consequences of forced compliance’, Journal of Abnormal and Social Psychology, 58(2), 203–210.
• 2 Schwartz, Barry (2004), ‘The Paradox of Choice - Why More Is Less’, Harper Perennial.